Wat kan ik als leerkracht betekenen voor een kind van gescheiden ouders?

Een scheiding van ouders is voor elk kind een ingrijpende gebeurtenis. Ze verliezen niet alleen de eenheid van hun ouders, maar worden ook geconfronteerd met tal van veranderingen, zoals een mogelijke verhuis, het verlies van contact met familie of vriendjes uit de buurt, een plotse daling van de welvaart ... Hoe een scheiding verloopt, heeft een grote invloed op de verdere ontwikkeling van een kind. Maar ook andere contexten, zoals de school, lijken een belangrijke rol te spelen.

Het is opmerkelijk dat zoveel kinderen aangeven hoe belangrijk die éne leerkracht is geweest die even naar hun verhaal luisterde of begrip toonde wanneer ze hun boeken weer eens niet bij zich hadden in de klas. Recent onderzoek (Rejaän, van der Valk, Branje, 2022) onderstreept deze ervaring bij kinderen en stelt dat een gevoel van verbondenheid met familie, school, vrienden en buurt een grote rol speelt in hoe jongeren kunnen omgaan met de ingrijpende gebeurtenis van een scheiding. Meer specifiek lijkt verbondenheid met de school een positief effect te hebben op het algemeen welbevinden en vermindert het de kans op externaliserende problemen. Helaas rapporteren jongeren uit gescheiden gezinnen vaak lagere niveaus van verbondenheid met zowel hun gezin als hun school. Het gevoel er minder bij te horen op school gerapporteerd door kinderen uit gescheiden gezinnen zijn volgens hun onderzoekresultaten te verklaren door een afname in ouderlijke betrokkenheid op het schoolse gebeuren na scheiding. Het onderzoek benadrukt dat investeren in het gevoel van verbondenheid, het gevoel erbij te horen en deel uit te maken van de schoolcommunity, een belangrijk onderdeel is ter ondersteuning van het verwerkings- en aanpassingsproces van een kind na een scheiding. Een leerkracht kan hierbij een rol spelen door zorgzaam en empathisch te zijn en ondersteuning te bieden bij persoonlijke en schoolgerelateerde problemen. Ook het inzetten op ouderbetrokkenheid, vooral bij ouders in tijden van scheiding, kan een verschil maken.

Daarnaast is een leerkracht vaak ook de eerste die signalen oppikt wanneer de ontwikkeling en het welzijn van een kind mogelijk in het gedrang komen. Op dat moment kan de leerkracht enorm veel betekenen, niet alleen voor het mentale welzijn van het kind, maar ook voor diens schoolse ontwikkeling. Uit onderzoek (Amato, 1991; Anthony, 2014) blijkt namelijk dat kinderen met een scheidingsachtergrond lager scoren op schools functioneren dan verwacht zou worden op basis van hun vaardigheden en aanleg. Recent onderzoek (Nusinovici et all.,2018) toont zelfs aan dat een scheiding tussen de leeftijd van 3 en 5 jaar al een negatief effect heeft op de schoolprestaties, echter enkel bij die kinderen die reeds moeilijkheden ervaren op school. De scheiding van de ouders ging gepaard met een afname van de motivatie, autonomie en handvaardigheid bij deze kinderen. Dit benadrukt het belang om ook zeker de kleuters niet te vergeten.

Het is echter niet vanzelfsprekend om hier als leerkracht aandacht aan te besteden. Je kan heel wat goeie argumenten hebben om dit niet te doen (Stoop, 2019):

• Ik ben niet opgeleid om hier met kinderen over te praten. Misschien zeg ik wel iets verkeerds.

• Er is al zo weinig tijd om met de kerntaken van het onderwijs bezig te zijn. Mijn eerste plicht is om ervoor te zorgen dat de kinderen leren.

• De school is een veilige thuisbasis voor kinderen. Ik wil de leerling op school niet nog eens confronteren met de moeilijkheden van thuis.

• De thuissituatie is privé, daar hoor ik niet naar te vragen.

• Wat als ik voel dat de nood te groot is in dit gezin en bij dit kind? Ik heb als leerkracht niet de mogelijkheden om deze nood op te vangen.

• Ik heb schrik om de strijd tussen de ouders te doen oplaaien.

Bovenstaande argumenten zijn stuk voor stuk legitiem. Hieronder geven we echter handvaten mee zodat je als leerkracht ziet wat je vanuit jouw rol toch kan betekenen. Hoe je kan opvangen en toch ook kan afbakenen. Even luisteren en begrip tonen is vaak al voldoende (Villa Pinedo). Uit rapport KRC, 2005: P. 20 "Kinderen en jongeren blijken het liefst met een bekende (vrienden, familie, leraar) te praten over de problemen. De voorkeur gaat uit naar mensen die ze kennen en vertrouwen. Jongeren vinden wel dat er een professional moet zijn waar je naartoe kunt gaan als je problemen ervaart rondom de scheiding van je ouders. Maar deze stap moet niet verplicht zijn en laagdrempelig. De school zou voor jongeren de meest laagdrempelige plek zijn." 

Tips 

1. Zorg dat je op de hoogte bent van de gezinssituatie 

Zorg ervoor dat je de thuissituatie kent van de kinderen in je klas. Wie leeft er in een gescheiden gezin of een nieuw samengesteld gezin? Hoe is het verblijf geregeld? Wie zijn de biologische ouders en wie de plusouders? Deze informatie is vaak nodig om op een correcte manier te communiceren, maar ook om signalen correct te interpreteren. Meestal wordt hier tijdens de inschrijvingen wel naar gevraagd, maar het is vaak moeilijker om wijzigingen in gezinssituaties door de jaren heen goed bij te houden. Bij de opstart van een nieuw schooljaar is het daarom goed om ouders te vragen of er wijzigingen zijn in de gezinscontext en hen te verzoeken jou hierover te informeren. Als je ouders kort uitlegt dat deze informatie voor jou nodig is om de juiste ondersteuning te kunnen bieden aan hun kinderen, zullen ze sneller geneigd zijn dit te doen (Stoop 2019).

Moeder: 'Ik denk dat het goed zou zijn bij aanvang van het schooljaar dat ze echt bij de kinderen gaan om te vragen hoe het gezin eruitziet en wat er om gaat. Dat ze er ook de plusouders erbij betrekken, want die spelen soms een zeer belangrijke rol in het gezin.' 

2. Informeer beide ouders 

Het is belangrijk om beide ouders te informeren. Hoewel je ervan mag uitgaan dat gescheiden ouders belangrijke informatie over het kind met elkaar delen, is het aangewezen om alle brieven, uitnodigingen en informatie over de ontwikkeling van het kind naar beide ouders te sturen. Dit voorkomt misverstanden en ruzies tussen de ouders, wat rust brengt voor het kind. Nodig ook beide ouders actief uit om een account te maken op Smartschool, zelfs als een ouder uit het zicht is verdwenen of minder betrokken lijkt te zijn bij het schoolgebeuren van het kind. Blijvend appel doen op een eerder afwezige ouder, kan een gunstig effect hebben op diens betrokkenheid.

Jongere: 'Rondom de communicatie vind ik het vooral belangrijk dat ze nog altijd goed blijven communiceren en dit naar beide ouders evenveel toe.'

Jongere: 'Het enige wat ik moeilijk vond en nog altijd vind is de communicatie. Ik krijg altijd maar 1 briefje mee naar huis met uitleg over uitstappen of evenementen op school. Mijn ouders komen niet meer zo goed overeen waardoor ze niet direct alles gaan doorsturen naar elkaar. Ik heb al meerdere keren gevraagd aan school voor een tweede blaadje maar dit kan niet. Nu gaat alles veel meer online en krijgen ze allebei een mail maar toen ik in het derde leerjaar zat was dit een ramp.'

Jongere: 'In het begin van de scheiding waren we meer bij mama, ik denk dat mijn mama ook meer interesse toonde op het vlak van school. Volgens mij is het normaal dat de mama meer met de school bezig is. Al vind ik het soms toch jammer dat mijn papa hierbij niet zo betrokken is. Ik zou willen dat mijn beide ouders dezelfde communicatie krijgen dat het niet enkel bij mijn mama terecht komt maar bij allebei.'

3. Ondersteun de communicatie aan de klas 

Veel kinderen vinden het moeilijk om aan hun leeftijdsgenoten te zeggen dat hun ouders gescheiden zijn. Het is ook vervelend wanneer dit een geheim blijft. Bevraag bij deze leerlingen wat ze zelf willen. Willen ze er iets over vertellen aan de klas? Hoe willen ze dit doen? Willen ze liever dat jij dit doet of willen ze het zelf zeggen? Dit is vaak een moeilijk moment. Door dit samen met hen voor te bereiden, ervaren kinderen dit als ondersteunend. Denk er ook even over na welke leerlingen mogelijk geraakt kunnen worden door deze boodschap. (Stoop, 2019)

4. Toon begrip voor de moeilijkheden 

Een scheiding is voor de meeste kinderen heel ingrijpend. Vaak gaat er een woelige periode aan vooraf, en de scheiding zelf brengt veel veranderingen met zich mee. Het is dan ook niet verwonderlijk dat kinderen zich minder goed kunnen concentreren en soms tijdelijk minder goed functioneren in de klas. Ze worden dromeriger en hebben de opdracht niet gehoord of ze lopen net meer gespannen rond en verstoren sneller het klasgebeuren. Het is ook niet simpel om steeds je huiswerk op tijd af te hebben of je leerstof gestructureerd te verwerken als je je zorgen maakt over wat er in jouw gezin gebeurt.

Naast de emotionele turbulenties is het ook gewoon niet gemakkelijk je leven te organiseren in twee huizen. Daardoor komt het vaak voor dat kinderen in het begin een boek of turngerief vergeten. Probeer hier niet straffend op te reageren, maar zie het als een signaal dat het even moeilijker gaat voor dit kind. Zelfs een goedbedoelde opmerking van een leerkracht kan heel sterk binnenkomen bij kinderen die tijdelijk veel emoties te verwerken hebben. Ze worstelen vaak al met schuldgevoelens of gevoelens van incompetentie omdat ze de scheiding niet kunnen voorkomen, de problemen niet kunnen oplossen, het verdriet bij hun ouders niet kunnen wegnemen. Hen zacht aanspreken op hun gedrag en begrip tonen voor deze moeilijkheden, kan een grote opluchting zijn voor hen. Vaak is er niet meer nodig dan dat begrip. Kinderen verwachten echt niet dat je al hun problemen voor hen oplost.

Jongere: 'Op school heb ik soms moeilijkheden ondervonden vanwege de scheiding. In het begin vergat een leerkracht regelmatig dat ik mijn schoolspullen van de ene naar de andere ouder moest meenemen, waardoor ik vaak dingen vergat. Dit zorgde voor extra stress en de leerkracht leek hier geen begrip voor te hebben. Het gebeurde vooral tijdens de beginfase van de scheiding.'

Jongere: 'In het begin was ik daar heel veel mee bezig en kon ik moeilijk mee omgaan waardoor school ook wel wat moeilijker werd. Ik zat ook in het eerste leerjaar, ik moest allemaal nieuwe dingen leren. Toen waren mijn gedachten wel vaak ergens anders dan de les. Mijn papa had het wel verteld aan de school maar de juf kon er natuurlijk niet altijd rekening mee houden. Soms werd ze wel eens boos en zei ze dat ik moest stoppen met dromen. Of dat ik mijn hoofd bij de les moest houden. Dat maakte mij soms wel verdrietig maar ik snap het ook wel.'

5. Laat weten dat het kind bij jou terecht kan 

Niet elk kind voelt dezelfde behoefte om met jou als leerkracht te praten over de moeilijkheden thuis. Weet echter dat het voor kinderen niet gemakkelijk is om hier iets over te vertellen als jij er geen ruimte voor maakt of niet kenbaar maakt dat hier ruimte voor is. Vertel het kind dat je op de hoogte bent van hun situatie en beschikbaar bent voor een gesprek of vragen (Wiewauters, 2017). Vraag even of het lukt om het schoolwerk te organiseren of laat vallen dat je weet dat een scheiding van ouders heftig kan zijn. Op deze manier maak je de stap voor kinderen kleiner om naar jou toe te komen als ze er nood aan hebben. Je hoeft er ook niet te pas en te onpas naar te vragen, want sommige kinderen vinden dat dan weer vervelend. Vraag er beter ook niet naar als er andere leerlingen bijstaan. Waak erover dat het kleine gesprekjes blijven waarin het kind zich gezien voelt in zijn moeilijkheden, want dat is wat kinderen zelf aangeven vooral nood aan te hebben. Het risico bestaat echter dat je hen wil troosten en de pijn wil wegnemen met uitspraken zoals 'Ach, er zijn er zoveel' (Stoop, 2019), waardoor je de last die het kind ervaart minimaliseert. Je kan ook samen naar oplossingen zoeken als het over het schools functioneren gaat, zoals 'Wat kan helpen om je beter te concentreren of te structureren?', 'Zou bijles even kunnen helpen?', 'Wat kan je vragen aan jouw ouders dat je zou kunnen helpen bij het schoolwerk?'. Als je voelt dat er meer hulp nodig is, overleg dan met je collega's en de ouders.

Ouder: 'In een opleiding rond 'scheiding op school' wil ik vooral dat leerkrachten leren hoe ze het kind zo goed als mogelijk kunnen opvangen en de moeilijkheden niet gewoon negeren als de ouder gesprekken afblokt. Soms is het te zwaar om als ouder specifiek hulp te vragen of open te zijn over de situatie. Terwijl het kind wel enorm hard kan afzien op dat moment.' 

6. Blijf in gesprek met het kind altijd meerzijdig partijdig 

Geef nooit een oordeel over een ouder, ook als die ouder in jouw ogen heel negatief gedrag vertoont. Een kind heeft de behoeft om loyaal te kunnen zijn aan beide ouders. Als jij een oordeel uitspreekt over een ouder, kwets je daarmee ook het kind. Uiteraard betekent dit niet dat je elk gedrag van ouders moet goedkeuren. Het is bijvoorbeeld belangrijk om tegen een kind te zeggen dat een ouder niet mag slaan, maar dit wil niet zeggen dat je meegaat in het demoniseren van een ouder. Je blijft, ook in gesprek met het kind, uitgaan van een ouder die zijn uiterste best doet om een goede ouder te zijn. Als een kind heel negatief praat over een ouder, geef je erkenning voor de moeilijkheden die het kind ervaart wegens het gedrag van de ouder, maar je doet geen uitspraken over de ouder zelf. Op die manier ben je ook niet eenzijdig partijdig met het kind. Zeg bijvoorbeeld: 'Ik kan geloven dat het pijnlijk voor jou is dat je vader geen contact meer opneemt met jou'.

• Lees hier meer over in de fiche ​'Hoe ga ik in gesprek met een kind over de scheiding?' ​

7. Signaleer problemen 

Merk je gedragsveranderingen op bij een kind, signaleer dit dan aan de ouders. Ouders voelen zich vaak al schuldig in het scheidingsverhaal en willen er graag zijn voor hun kinderen. Wanneer jij veranderingen opmerkt, voelen ze dat er op school voor hun kind wordt gezorgd en geef je hen handvaten om ook zelf goed zorg te dragen voor hun kinderen. Normaliseer deze moeilijkheden, want het zijn normale reacties op een 'abnormale situatie'. Voor de meeste kinderen zijn deze reacties van voorbijgaande aard. Als je merkt dat de problemen aanhouden of je ongerust bent over de ontwikkeling en het welzijn van het kind, bespreek deze bezorgdheid dan met de ouders.

• Meer informatie over hoe je dit gesprek voorbereidt en voert, kan je terugvinden in de fiche 'Wat kan ik doen als ik mij zorgen maak over een kind in mijn klas?'.
• Meer informatie over warm doorverwijzen vind je op de fiche 'Hoe maak ik het ondersteuningsaanbod voor kinderen kenbaar aan kinderen en ouders?'.

 Webtips

Video