Welke informatie mag ik delen met een ouder en welke beter niet?

Het belang van een goede samenwerking tussen ouders en school voor de schoolloopbaan van een leerling hoeft geen verder betoog. Voor gescheiden gezinnen zijn er enkele zaken in de communicatie tussen de school en de ouders die extra aandacht vragen en die we hieronder bespreken. Daarbij is het juridisch kader belangrijke achtergrondinformatie. Om preventief te kunnen inspelen op de mogelijke gevolgen van een scheiding voor leerkrachten, leerlingen en hun ouders op school, is een schoolbrede aanpak rond scheiding een meerwaarde (Wiewauters, 2017). Een scheidingsvriendelijk beleid zorgt ervoor dat ouders en leerlingen door het hele schoolteam op dezelfde manier kunnen worden ondersteund bij het omgaan met de mogelijke negatieve gevolgen na een scheiding.  

Wat is ouderlijk gezag? 

'Ouderlijk gezag is de bevoegdheid om beslissingen met betrekking tot de opvoeding van de kinderen te nemen' (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-d). Volgens de wet hebben enkel de juridische ouders rechten en plichten ten aanzien van hun kinderen (tZitemzo, 2018). De juridische ouders van een kind zijn de personen die bij de dienst bevolking vermeld staan als ouders. Zij oefenen in principe altijd samen het ouderlijk gezag uit over hun kinderen, ongeacht hun huwelijksstatus (of zij getrouwd of gescheiden zijn), en ongeacht of zij samenleven of niet. De Belgische wet gaat immers uit van gezagsco-ouderschap. Dit betekent dat allebei de juridische ouders recht hebben op persoonlijk contact met hun kind, op informatie over hun kind en om mee beslissingen te nemen over de opvoeding van hun kind tot het kind 18 jaar is.

Recht op informatie 

De juridische ouders hebben recht op informatie over het functioneren van hun kind op school (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-c). Dit betekent dat beide ouders van minderjarige kinderen geïnformeerd moeten worden over oudercontacten, schoolresultaten, buitenschoolse activiteiten… Hierin heeft de school een actieve informatieplicht. Als een juridische ouder informatie opvraagt, moet deze informatie gratis doorgegeven worden (Werkgroep Hoogconflictueuze Scheiding, 2016). Dit houdt ook in dat beide ouders toegang moeten hebben tot het digitale schoolplatform, bv. SmartSchool (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-c). Ook brieven moeten naar beide adressen worden opgestuurd wanneer beide ouders twee verschillende adressen hebben doorgegeven (tZitemzo, z.d.). Informeer beide ouders steeds rechtstreeks en niet via de boekentas van het kind om te vermijden dat het kind niet als boodschapper wordt gebruikt bij het overbrengen van informatie (GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, z.d.; Werkgroep Hoogconflictueuze Scheiding, 2016). In een complexe echtscheidingssituatie zou dat laatste het kind immers voor zeer moeilijke situaties kunnen plaatsen en komt de loyaliteit aan beide ouders mogelijks in het gedrang door het opnemen van een verantwoordelijkheid die eigenlijk bij de school en de ouders ligt (GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, z.d.).

De school moet het ook mogelijk maken om beide ouders elk afzonderlijk te informeren wanneer de ouders hiernaar vragen. Dit recht op informatie kan enkel in uitzonderlijke omstandigheden door een rechter worden beperkt of afgenomen door een ouder te ontzetten uit het ouderlijk gezag (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-d). In dat geval zou er een rechterlijke uitspraak moeten zijn die deze beslissing bekrachtigd. 

De organisatie van oudercontacten 

Een school is volgens de wet niet verplicht om afzonderlijke oudercontacten te organiseren voor gescheiden ouders (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-a; tZitemzo, z.d.). Echter, bij complexe scheidingssituaties kan het in het belang van het kind zijn om de ouders de mogelijkheid te geven elk afzonderlijk naar het oudercontact te komen (zie ook de fiche 'Hoe organiseer ik een oudercontact voor gescheiden ouders'). Waak er dan wel over dat beide ouders dezelfde informatie krijgen op het oudercontact. Maak hierover ook afspraken op schoolniveau zodat de organisatie van eventuele aparte oudercontacten niet afhankelijk is van leerkracht tot leerkracht.

Aanwezigheid van derden bij het oudercontact, bv. een grootouder of plusouder is volgens de wet enkel toegestaan met toestemming van beide juridische ouders. Wettelijk gezien worden niet-juridische ouders (bv. een plusouder) als derde beschouwd en hebben zij geen rechten ten aanzien van het kind. Toch kunnen deze personen een belangrijke rol opnemen in het dagelijkse leven van een kind, zij nemen als het ware geen juridisch ouderschap op over het kind, maar wel sociaal ouderschap (tZitemzo, z.d.). Ondanks het feit dat enkel het juridische ouderschap volgens het Burgerlijk Wetboek gekoppeld is aan ouderlijke rechten ten aanzien van een minderjarig kind, hanteren onderwijsdecreten een ruimere definitie van het begrip 'ouder' en laten ze zo ook ruimte voor het erkennen van sociaal ouderschap. Sociale ouders worden in het onderwijsrecht soms gelijkgesteld aan juridische ouders en krijgen dezelfde rechten.

Wat als ... 

... een plusouder gevoelige informatie vraagt over een kind? 

Ook kinderen hebben recht op privacy (Werkgroep Hoogconflictueuze Scheiding, 2016). Daaruit volgt dat niet-juridische ouders geen recht hebben op informatie over het kind. Grootouders, plusouders, of andere derden hebben geen recht op informatie van de school over het kind tenzij met toestemming van beide ouders.

... de ene ouder informatie vraagt over het functioneren van het kind tijdens het verblijf bij de andere ouder, bijvoorbeeld over het aantal afwezigheden van het kind tijdens het verblijf bij de andere ouder, of over hoe verzorgd het kind gekleed is tijdens het verblijf bij de andere ouder? 

Als school neem je best een neutrale positie in bij eventuele conflicten tussen gescheiden ouders (GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, z.d.; Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-e). Je blijft onpartijdig in het conflict. Maar in geval van een conflictueuze scheiding wordt de school mogelijks geconfronteerd met een vraag naar informatie die gebruikt kan worden om het conflict aan te wakkeren al dan niet in een procedure voor de rechtbank. Hoe kan je hier correct mee omgaan? Hoe vermijd je in die gevallen betrokken partij te worden in het conflict?

Enkele vragen om jezelf te stellen bij het delen van informatie:

• Komt door het delen van deze informatie de neutrale houding van de school in het gedrang? 
  • Bij elke vraag naar informatie van ouders moet je even stilstaan bij de neutrale positie van de school (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-c). Kan school haar neutrale houding kan behouden wanneer de informatie al dan niet gedeeld wordt? Kan deze informatie mogelijks gebruikt worden in een eventueel conflict? Wat is het belang van de ouders en de leerling bij het meedelen van deze informatie?

• Wie vraagt mij deze informatie? Gaat het om een juridische ouder of om een derde? 
  • Of je al dan niet kan ingaan op een vraag naar informatie is afhankelijk van de persoon die jou informatie vraagt en de eventuele toestemming van juridische ouders om informatie te delen met niet-juridische ouders (zie hierboven).

• Over welke informatie gaat het? 
  • De pedagogische begeleidingsdienst van het katholiek onderwijs maakt een onderscheid tussen vragen naar objectieve informatie en vragen naar subjectieve informatie (Katholiek Onderwijs Vlaanderen, z.d.-c). Objectieve informatie zoals aanwezigheden of schoolresultaten mogen gedeeld worden als een ouder daarom vraagt. Om de neutrale houding van de school te benadrukken, is transparante communicatie over deze gegevens naar beide ouders toe aangewezen. Subjectieve informatie zoals de betrokkenheid van een ouder bij de schoolloopbaan van een leerling vraagt veel voorzichtigheid, zeker wanneer gevraagd wordt deze informatie schriftelijk te bezorgen. In schriftelijke communicatie wordt het sowieso aangeraden om subjectieve informatie met de nodige zorgvuldigheid en terughoudendheid bij te houden, rekening houdend met relevantie en formulering. Bij een vraag naar subjectieve informatie kan de school uitleggen dat zij een neutrale houding wenst aan te nemen en daarom niet kan ingaan op vragen naar dergelijke informatie.

• Heb ik over het delen van deze informatie afspraken gemaakt met het kind? 
  • In het kader van de vertrouwensband die je hebt met een leerling is het verstandig om met het kind zelf afspraken te maken over het delen van informatie die hij/zij jou heeft toebedeeld. Vind het kind het oké als je dit ook even met zijn/haar beide ouders bespreekt?  

... de ene ouder informatie vraagt over hoe het contact is met de andere ouder? 

Baken jouw rol duidelijk af en geef aan dat het niet het doel is van het gesprek om stil te staan bij de strijd tussen de ouders en dat je niet kan ingaan op deze concrete verhalen. Het is niet jouw taak om aan waarheidsbevinding te doen. Het is niet jouw taak om de strijd te helpen stoppen. Maar het is wel jouw taak en doel is om te spreken over het kind, de schoolse ontwikkeling en welbevinden en dat jij daarbij beide ouders als gelijkwaardig beschouwt. Beide ouders met gezag moeten altijd gelijk behandeld worden door school. Wees dus helder over de positie van de school en jouw rol als leerkracht.

De pedagogische begeleidingsdienst van het katholiek onderwijs heeft een modelbrief opgesteld dat een school als antwoord kan gebruiken bij een vraag van een ouder naar subjectieve informatie (zie verwijzing hieronder bij ondersteunende tools). 

Webtips

• Informatie inwinnen bij de school (katholiekonderwijs.vlaanderen) 
• Correct omgaan met gescheiden ouders (katholiekonderwijs.vlaanderen)​
  

Handige tools

• Modelbrieven katholiek onderwijs als antwoord op vragen naar informatie: https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ouderlijk-gezag-en-echtscheidingen-test/informatie-inwinnen-bij-de-school
• Inschrijvingsbundel tZitemzo: https://www.go-ouders.be/sites/default/files/2022-09/Ouderblik%20diverse%20gezinsvormen.pdf​

Bronnen en leestips

• https://www.kinderrechtencoalitie.be/wp-content/uploads/2023/01/8tZitemzo-Juridisch-correct-kindvriendelijk-handelen-in-de-onderwijscontext.pdf  
• GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. (z.d.). GO! Ouderblik: Diverse gezinsvormen. https://www.go-ouders.be/ouderblik 
• Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-a). Ouderlijk gezag en echtscheiding. Andere opvoedingsverantwoordelijken en hun rechten. PRO. - Katholiekonderwijs.vlaanderen. Geraadpleegd 6 maart 2024, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ouderlijk-gezag-en-echtscheidingen-test/andere-opvoedingsverantwoordelijken-en-hun-rechten 
• Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-c). Ouderlijk gezag en echtscheiding. Informatie inwinnen bij de school. PRO. - Katholiekonderwijs.vlaanderen. Geraadpleegd 6 maart 2024, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ouderlijk-gezag-en-echtscheidingen-test/informatie-inwinnen-bij-de-school 
• Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-d). Ouderlijk gezag en echtscheiding. Juridische begrippen. PRO. - Katholiekonderwijs.vlaanderen. Geraadpleegd 6 maart 2024, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ouderlijk-gezag-en-echtscheidingen-1/juridische-begrippen 
• Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-e). Ouderlijk gezag en echtscheiding. Neutrale houding van de school. PRO. - Katholiekonderwijs.vlaanderen. Geraadpleegd 6 maart 2024, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/ouderlijk-gezag-en-echtscheidingen-1/neutrale-houding-van-de-school 
• tZitemzo. (z.d.). Juridisch correct kindvriendelijk handelen in de onderwijscontext. 
• tZitemzo. (2018). TZitemzo... Jeugdrecht. Als ouders uit elkaar gaan. 
• Werkgroep Hoogconflictueuze Scheiding. (2016). Een kind van gescheiden ouders inschrijven op school: Zo doe je dat. Aandacht voor kinderen van niet-samenlevende ouders in het inschrijvingsformulier van de school. 
• Wiewauters, C. (2017). Een schoolbreed beleid bij scheiding vergt zowel een juridisch als een psychosociaal kader of Een schoolbreed beleid bij scheiding is meer dan reageren op conflicten. Tijdschrift voor onderwijsrecht en onderwijsbeleid, 18, 288–294.