Hoe ga ik om met strijdende ouders?

Tijdens een scheiding komen de loyaliteiten van kinderen vaak onder druk te staan. Vanuit wanhoop, verdriet, pijn of frustratie wordt er vaak door (het netwerk van) de ene ouder negatief gesproken over de andere ouder. Dit is pijnlijk voor het kind, dat het leven en de zorg krijgt van elke ouder en de behoefte heeft om loyaal te zijn aan elke ouder. Wil je meer lezen over loyaliteit, bekijk dan deze fiche.

Sommige scheidingen verlopen zo moeilijk dat kinderen onder druk worden gezet om partij te kiezen voor een van beide ouders. Vaak spreekt men dan over een vechtscheiding, maar wij geven de voorkeur aan de term 'complexe scheiding'. In dergelijke situaties zijn de ouders zo gekwetst dat ze in een voortdurende strijd belanden: wie heeft gelijk, wie niet? Wie is goed, wie is slecht? Weet dat ouders er niet bewust voor kiezen om zo te strijden en het hun kind zo moeilijk te maken. Je kan het je best voorstellen als een gevaarlijke, krachtige draaikolk die beide ouders meesleurt en gevangenhoudt. Ouders kunnen hier niet zomaar mee stoppen. Het is een conflictmonster dat steeds groter en groter wordt. Deze krachtige draaikolk of dit groeiende conflictmonster trekt ook aan alle betrokken partijen om een positie in te nemen: ofwel ben je voor ofwel ben je tegen! Deze kracht plaatst kinderen in een onmogelijke positie. Weet dat ook jij als professional deze kracht zal voelen trekken. Het is niet eenvoudig om er in een dergelijke context te zijn voor mensen zonder partij te kiezen. (Cottyn, 2021)

Deze chronische strijd heeft gevolgen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind, die tot ver in de volwassenheid een rol blijven spelen. Dit raakt elke professional die betrokken is bij het welzijn van kinderen en wekt vaak kwaadheid op ten aanzien van de ouders omdat we in de klas of leefgroep de last zien die het kind met zich meedraagt. Wanneer we nauw met kinderen samenwerken, bestaat het risico dat we partij kiezen voor hen. Maar, door uitdrukkelijk partij te kiezen voor het kind en negatieve uitspraken te doen over de ouders, maken we kinderen onbedoeld deloyaal. 

Tips 

Je bent het gewoon om oudercontacten te voeren met ouders of om af en toe een klein gesprekje te hebben met een ouder. Je hebt in de loop der jaren al heel wat gespreksvaardigheden aangescherpt om vertrouwen te installeren, bezorgdheden te bespreken en slecht nieuws te brengen. En dan sta je plots vertwijfeld in gesprek met boze of ruziënde ouders die erop aandringen dat je partij kiest, dat je oordeelt wie gelijk heeft en wie niet. Je weet maar al te goed dat meegaan in zo een zwart-witbeeld van een ouder het conflict alleen maar erger maakt. Maar wat doe je dan wel?  

1. Wees meerzijdig partijdig in je houding.  

Dit wil zeggen dat je betrokken bent bij alle partijen in de scheiding en dat je rekening houdt met de belangen van het kind, maar ook met de belangen van alle ouders of zorgfiguren. Een kind heeft het vanuit zijn loyaliteit nodig dat je ook rekening houdt met de belangen van zijn ouders of zorgfiguren. Dit wil zeggen dat je alle betrokkenen blijft zien als personen die naar best vermogen handelen. Je blijft uiteraard onpartijdig in het conflict. "We zijn er voor het kind, maar luisteren naar alle partijen en geven iedere partij erkenning voor diens standpunt, zonder deze partij gelijk te geven" (Stoops, 2019).

Wees je ervan bewust dat een vriendelijke opmerking naar de ene ouder kan worden ervaren als partijdigheid. Tracht dus je aandacht zo gelijk mogelijk te verdelen, zodat beiden voldoende gehoord worden in hun mening. Je kan daar ook expliciet naar vragen: 'Ik vind het belangrijk om beide ouders evenveel te horen. Wanneer ouders een verschillende mening hebben over het belang van hun kind, is dat niet altijd eenvoudig. Vandaar dat ik even wil vragen of jullie beiden in dit gesprek voldoende kunnen zeggen wat je wil zeggen en belangrijk vindt?' (Stoops, 2019).

2. Ga niet mee in het demoniseren en blijf respectvol spreken over elke ouder.  

Hoe blijf je respectvol spreken als je al het verbale geweld hoort? Je kan dit enkel doen als je als leerkracht begrijpt wat de kracht is van een conflictcirkel en wat die kan veroorzaken in een gezin. Deze conflictcirkel kan veel leed veroorzaken in een gezin, maar zorgt er ook net voor dat beide ouders in het harnas staan en elkaar met spreekwoordelijke wapens bevechten. Reduceer de ouders niet tot deze strijders, maar bekijk hen eerder als slachtoffers van deze strijdpatronen. Als deze strijd hen niet in zijn macht zou hebben, zou je waarschijnlijk een andere ouder zien of ervaren. Dit betekent echter niet dat ze er geen eigen verantwoordelijkheid in hebben of er niets aan kunnen veranderen. Maar het is wel een beeld dat jou kan helpen om je op respectvolle wijze te blijven uitdrukken over de ouders, terwijl je ook duidelijk het verdriet en de pijn van het kind voelt.

3. Baken jouw rol als leerkracht duidelijk af.  

Als leerkracht voel je je betrokken bij het gezin en maak je het gezin ook soms al jaren mee. Je hebt mogelijk de neiging om in de rol van hulpverlener te kruipen en mee een inschatting te maken van wat nodig is voor het gezin. Hoewel jouw aanvoelen dat hulp nodig is misschien wel juist is, is dit niet jouw rol.

Baken jouw rol duidelijk af. Geef aan dat het doel van het gesprek niet is om stil te staan bij de strijd tussen de ouders en dat je niet kan ingaan op concrete verhalen. Het is niet jouw taak om aan waarheidsbevinding te doen of de strijd te helpen stoppen. Wel is het jouw taak en doel om te spreken over het kind en diens schoolse ontwikkeling en welbevinden, waarbij je beide ouders als gelijkwaardig beschouwt. Beide ouders met gezag moeten altijd gelijk behandeld worden door de school.

Wees dus helder over de positie van de school en jouw rol als leerkracht. Moedig de ouders aan om zich te concentreren op het kind. Dit is een lastige boodschap voor de ouders, vaak zal het niet voldoende zijn om dit één keer te zeggen. Erken dat je begrijpt dat dit een lastige boodschap is, maar blijf jouw rol en standpunt herhalen. Telkens wanneer het conflict in het gesprek komt, herhaal je dezelfde boodschap. Zoals een oude vinylplaat waarin de naald blijft haperen, herhaal je als leerkracht onvermoeibaar dezelfde stelling (Cottyn, 2018). 

4. Je neemt jezelf altijd een stukje mee.  

​Misschien heb je zelf als kind een complexe scheiding ervaren? Of misschien zit je momenteel zelf verwikkeld in een complexe scheiding? Dit zal een impact hebben op hoe jij de situatie ervaart. Wees je bewust van deze gevoeligheden. Ze triggeren vaak intense emoties die ervoor zorgen dat je partijdig wordt, net omdat je je zo goed kan inleven in één van de partijen en het leed goed kan voelen. Wees je hiervan bewust.

5. Erken beide ouders in hun ouderschap, ook de vaders.  

Al jarenlang is het aandeel van vrouwelijke leerkrachten op school veel groter dan het aantal mannen. Ook zijn het nog steeds voornamelijk moeders die hun kinderen naar school brengen en een praatje maken met de leerkrachten. Hierdoor hoor je de vaders minder vaak, wat het moeilijker maakt om ook hun perspectief te begrijpen. Dit maakt het voor vaders niet gemakkelijk. Vaak leeft er bij hen een angst om niet begrepen te worden of niet serieus genomen te worden (Stoop, 2019). Hierdoor reageren ze soms ook defensiever, waardoor negatieve beelden soms bevestigd worden. Wees je je dus bewust van deze uitdagende positie voor vaders.  

6. Wat doe je in het geval van geweld? 

• Laat de ouder stoom afblazen. Laat de ouder eerst zijn boosheid ventileren. Boosheid wil gehoord worden. Luister actief naar het verhaal van de ouder. Laat de ouder zijn hart luchten en laat hem uitpraten. Laat merken dat je luistert ('hmm', 'ja, ja').

• Herken, erken en benoem de gevoelens van de ouder. Nadat de ouder stoom heeft afgeblazen, is het belangrijk dat je eerst op het niveau van voelen reageert. Eerst moet de ouder gehoord worden in zijn gevoel. Dit doe je door het geven van een gevoelsreflectie. Bijvoorbeeld: 'Ik hoor dat je teleurgesteld bent.' Niet: 'Je hoeft niet zo teleurgesteld te doen.' Vervolgens toon je begrip voor de reactie van de ouder. Bijvoorbeeld: 'Heel vervelend voor je dat het zo gelopen is…'

• Luister goed, vraag door en ga niet in verdediging. Pas daarna staat de ouder open voor een reactie op het niveau van denken, met andere woorden: pas dan kun je inhoudelijk worden. Reageren op inhoudsniveau doe je door vragen te stellen. Vraag door om een compleet beeld te krijgen van de inhoud van de klacht. Vervolgens vat je samen wat de ouder gezegd heeft.

• Neem een time-out als de spanning te hoog wordt. Ga bijvoorbeeld iets te drinken halen.

• Neem het niet persoonlijk op. Besef dat wat er gezegd wordt meestal niet tegen jou als persoon gericht is, maar betrekking heeft op een stukje dienstverlening van de organisatie waarvan jij deel uitmaakt.

• Voer het gesprek in het zicht van collega's.

• Maak duidelijk dat je samen de zorg voor het kind deelt.

• Schakel bij dreiging de schooldirectie in.

• Zorg bij verbaal geweld voor een goeie registratie van het incident.

• Bij fysieke agressie of dreiging: tel eerst even tot drie vooraleer te reageren. Betrek andere collega's en zoek hulp. Voorkom fysiek contact Vul een incidentenregister in.

Webtips 

• ​Op de website van het Nederlands Jeugdinstituut kan je meer lezen over de rol van school en de onpartijdigheid: Wat kan school doen voor kinderen van ouders die scheiden? - Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl)
• Op de website van Samen Bemiddelen, ontwikkeld door advocaat en erkend familiaal bemiddelaar Alexander van der Heijden, kan je meer lezen over de rol van de school: de school is geen bemiddelaar en blijft onpartijdig. School en scheiding - Samen Bemiddelen
• O​p de website van het katholieke onderwijs kan je meer lezen over de neutrale houding van de school. Neutrale houding van de school - Katholiek Onderwijs Vlaanderen​​​
  

Leestip