Hoe ga ik in gesprek met een kind over de scheiding?

Waarom praten met kinderen over echtscheiding?

De manier waarop kinderen een echtscheidingsproces ervaren, kan erg variëren en is sterk contextafhankelijk (Van der Gun & de Jong, 2006). Je kan er daarom niet van uitgaan dat een echtscheiding voor elk kind hetzelfde betekent of dezelfde gevolgen zal hebben. In onze interviews geven veel jongeren aan dat het hen deugd deed een luisterend oor te vinden bij de leerkracht, die sporadisch vroeg hoe het met hen ging tijdens en na het scheidingsproces. Sommige jongeren geven daarentegen aan dat ze er liever niet over wilden praten op school. Om te weten te komen hoe een kind zich bij de situatie voelt en hoe je daar als leerkracht rekening mee kan houden, is een eerste gesprek nodig over de scheiding en hoe het kind deze ervaart.

Begrijpen hoe het kind het leven tijdens en na de scheiding ervaart  

Omwille van de gevoeligheid van dit thema en mogelijke loyaliteitsgevoelens van kinderen ten opzichte van hun ouders, is het aangewezen een eerste gesprek over de scheiding enkel met het kind en zonder de ouders te voeren. Het doel is namelijk het begrijpen van de ervaring en gevoelens van het kind, om daar vervolgens je pedagogische aanpak in de klas of op school te kunnen op afstemmen.  

Loyaliteiten onder druk, hoe ga je daarmee om in een gesprek? ​

Tijdens een scheiding komen de loyaliteiten van kinderen vaak onder druk te staan. Vanuit wanhoop, verdriet, pijn of frustratie wordt er vaak door (het netwerk van) de ene ouder negatief gesproken over de andere ouder. Dit is pijnlijk voor het kind, dat het leven en de zorg krijgt van elke ouder en de behoefte heeft om loyaal te zijn aan elke ouder. In deze fiche kan je meer lezen over deze loyaliteit.

Sommige scheidingen verlopen zo moeilijk dat kinderen onder druk worden gezet om partij te kiezen voor een van beide ouders. Vaak spreekt men dan over een vechtscheiding, maar wij geven de voorkeur aan de term 'complexe scheiding'. In dergelijke situaties zijn de ouders zo gekwetst dat ze in een voortdurende strijd belanden: wie heeft gelijk, wie niet? Wie is goed, wie is slecht? Weet dat ouders er niet bewust voor kiezen om zo te strijden en het hun kind zo moeilijk te maken. Je kan het je best voorstellen als een gevaarlijke, krachtige draaikolk die beide ouders meesleurt en gevangenhoudt. Ouders kunnen hier niet zomaar mee stoppen. Deze krachtige draaikolk trekt ook aan alle betrokken partijen om een positie in te nemen: ofwel ben je voor, ofwel ben je tegen! Deze kracht plaatst kinderen in een onmogelijke positie. Weet dat ook jij als professional deze kracht zal voelen trekken. Het is niet eenvoudig om er in een dergelijke context te zijn voor mensen zonder partij te kiezen. (Cottyn, 2021)

Deze chronische strijd heeft gevolgen voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind, die tot ver in de volwassenheid een rol blijven spelen. Dit raakt elke professional die betrokken is bij het welzijn van kinderen. Wil je meer weten over de gevolgen van een aanhoudend conflict voor kinderen, lees dan deze fiche.

Bovenstaande strijd wekt vaak kwaadheid op ten aanzien van de ouders omdat we in de klas of leefgroep de last zien die het kind met zich meedraagt. Wanneer we nauw met kinderen samenwerken, bestaat het risico dat we partij kiezen voor hen. Maar, door uitdrukkelijk partij te kiezen voor het kind en negatieve uitspraken te doen over de ouders, maken we kinderen onbedoeld deloyaal. Dit kan ertoe leiden ze zich in het gesprek heel schuldig of angstig beginnen voelen. 

Tips  

Fijn dat je wil stilstaan bij hoe je er kan zijn voor een kind bij grote veranderingen in de thuissituatie. Een beetje extra aandacht, niet zomaar of overmatig, kan dan heel waardevol zijn. Je wil er graag zijn voor kinderen en jongeren, maar je wil ook zeker niets verkeerd zeggen? Hieronder lijsten we voor jou enkele handvaten op die jou kunnen ondersteunen in het contact met het kind.

1. Wees meerzijdig partijdig in je houding

Dit wil zeggen dat je betrokken bent bij alle partijen in de scheiding en dat je rekening houdt met de belangen van het kind, maar ook met de belangen van alle ouders of zorgfiguren. Een kind heeft het vanuit zijn loyaliteit nodig dat je ook rekening houdt met de belangen van zijn ouders/zorgfiguren.

2. Maak ruimte voor alle loyaliteiten

Praten over jezelf en wat thuis niet goed gaat, is vaak heel lastig, net omwille van die loyaliteit. Zeker in heel complexe scheidingen, waar de loyaliteit van kinderen tegenover hun ouders al onder druk staat, is het lastig voor een kind om over zichzelf of zijn ouders te praten. Het is belangrijk dat professionals nadrukkelijk ruimte maken voor de loyaliteiten aan ouders en zorgfiguren. Een kind moet horen/voelen dat jij, ondanks de pijnlijke verhalen, hun ouders blijft respecteren. Ze willen serieus genomen worden, begrepen worden en ervaren dat je respect hebt (voor de band) met hun ouders.

• Dit doe je door altijd respectvol te spreken tegen de ouders in het bijzijn van de kinderen, maar ook door respectvol te spreken tegen de kinderen over hun ouders. Wees duidelijk over wat wel of niet kan en over wat een kind nodig heeft, maar vermijd een afkeuring over de ouders te laten doorklinken. Zeg dus niet: 'Kinderen horen niet voor ouders te zorgen', maar wel: 'Wat lief dat je voor je ouder zorgt. Dat zal toch soms ook wel lastig zijn voor jou?'

• Om respectvol te kunnen spreken tegen kinderen en ouders, doe je dit ook best in de leraarskamer of in gesprek met een collega-leerkracht. Ongetwijfeld heb je behoefte om je frustraties te ventileren of bezorgdheden te kunnen delen, maar let er dan op dat je woorden kiest die het gedrag van ouders in vraag stellen, zonder ouders te veroordelen.

• Geef kinderen te kennen dat je begrijpt dat het lastig is om negatieve dingen te vertellen over ouders. Vertel dat het kan dat je boos of bang bent van je ouders en je ze tegelijk ook graag kan zien. En vertel dat kinderen het recht hebben om van beide ouders te houden.

3. Maak duidelijk wat jouw rol is en hoe jij met info omgaat

In complexe scheidingen wordt informatie ook soms ingezet in de rechtbank. Vooraleer een kind kan praten, heeft het vaak nood aan info over jouw mandaat en hoe jij met de informatie zal omgaan. Vertel dus dat jij enkel een luisterend oor wil bieden en op een discrete manier met deze info zal omgaan. Vertel dat jij niets zal delen met je collega's, tenzij de informatie een positief effect kan hebben op de schoolloopbaan, maar dat je dit dan nooit zal doen zonder medeweten van het kind. Vertel dat je ook geen informatie zal doorspelen naar de ouders zonder medeweten en goedkeuring van het kind.

4. Ga niet mee in het demoniseren van een ouder

Wanneer een kind heel negatief praat over één van de ouders, ga dan niet mee in deze voorstelling van de ouder. Het is niet omdat het kind negatief praat over een ouder, dat het niet meer loyaal is. Het kind heeft vooral nood gehoord te worden in zijn verdriet en zijn last. Dit kan soms lastig zijn. Benoem dan dat twee mensen heel verschillend kunnen zijn. Blijf open vragen stellen zonder oordeel en richt je vooral op de beleving van het kind. Waar maakt het zich zorgen om? Hoe ervaart het kind de vele ruzies?

Webtip 

Weet je niet goed hoe te reageren op heftige verhalen en emoties. Lees dan even deze webpagina van de Academie voor Praten met kinderen. Je zal zien dat je helemaal geen psycholoog moet zijn om te kunnen praten met kinderen over hoe het met hen gaat.  

Warm doorverwijzen 

Breng kinderen in contact met KANS, een vzw die zich inzet voor kinderen van gescheiden ouders. Zij onderzoeken de mogelijkheid om een buddysysteem op te richten in Vlaanderen. Er is ook een Instagrampagina waarop regelmatig informatie over scheiding gedeeld wordt.