Hoe kan een scheiding de ontwikkeling van kinderen beïnvloeden?

Uit wereldwijd onderzoek (Amato & Keith, 1991; Amato, 2001; Kim, 2011; Spruijt, 2009; Mortelmans et al., 2011; Spruijt & Kormos, 2014) weten we dat gemiddeld genomen kinderen van gescheiden gezinnen minder goed scoren op verschillende welzijnsfactoren. Ze ervaren vaker internaliserende en externaliserende problemen, hebben een minder goede gezondheid en houden er vaak minder kwalitatieve vriendschapsrelaties op na. Bij 80% van hen zijn deze problemen van voorbijgaande aard, maar bij 20% blijven ze langdurig aanwezig.

Er is ook veel verschil binnen de groep van kinderen uit gescheiden gezinnen. Of het goed of minder goed gaat met een kind van gescheiden ouders heeft vooral te maken met zaken zoals de mate van steun die ze ervaren van hun ouders, de hoeveelheid conflict er tussen hun ouders is, de mate waarin financiële moeilijkheden zijn toegenomen en de mate waarin hun leefwereld veranderd is. Het is dus niet de scheiding zelf maar de bijproducten van de scheiding die het scheidingseffect verklaren. Er wordt wel eens gedacht dat de negatieve gevolgen voor kinderen van een scheiding de laatste jaren zijn afgenomen omdat scheidingen steeds meer geaccepteerd zijn. Maar niets in minder waar. Uit recent onderzoek blijkt zelfs dat problemen als gevolg van een scheiding de afgelopen tien jaar in ernst zijn toegenomen (Swartz-Den Hollander et al., 2019). Voor de kinderen met wie het beduidend minder goed gaat, is het goed dat jij als leerkracht weet wat er onderliggend kan spelen. We bespreken hieronder kort enkele dynamieken die kunnen spelen tijdens en na een scheiding. 

Ouders voelen zich schuldig  

Veel ouders voelen zich schuldig als gevolg van de scheiding. Het liefst hadden ze hun kinderen het ideale nest gegeven. Sommige ouders proberen dit te compenseren door hindernissen voor hun kinderen weg te nemen. Wanneer dit een tijdelijk fenomeen is, kan dat niet zoveel kwaad. Maar dit kan uitgroeien tot een blijvend patroon, waardoor deze kinderen minder uitgedaagd worden om zelf oplossingen te zoeken en om gevoelens van frustratie te reguleren waardoor ze uiteindelijk minder snel zelfstandig worden. Dit kan ook problemen opleveren op schools vlak. 

Ouders functioneren soms 'tijdelijk' minder goed ​ 

Een scheiding heeft ook een enorme impact op ouders. Soms zijn ouders even niet meer in staat om hun rol als ouder op een goeie manier op te nemen. Kinderen voelen dit aan en zijn dan geneigd zorg te dragen voor een ouder. We noemen dit rolomkering.

Wanneer dit een tijdelijke situatie is, is dat niet zo een groot probleem. Kinderen zijn veerkrachtig en kunnen hierdoor ook vaardigheden ontwikkelen zoals zelfstandigheid en zorg dragen voor anderen. Maar als dit zorg dragen niet gezien of gewaardeerd wordt door anderen en als dit chronisch wordt, heeft dit effect op de ontwikkeling van kinderen. Mogelijke gevolgen:

• Kinderen zijn vaak niet in staat om te geven wat ouders echt nodig hebben. De ouder wordt er meestal niet beter van. Hierdoor ontstaan gevoelens van incompetentie: ik kan het niet!

• Deze kinderen hebben vaak veel zorgen. Dit maakt het voor hen soms moeilijker om erbij te horen in de vriendenkring. Dit leidt soms tot een stagnatie van leeftijdseigen ontwikkelingstaken: kinderen die te weinig tot spelen komen en pubers die te veel thuis zitten en te weinig zichzelf vormen in contact met leeftijdsgenoten.

• Wanneer niemand deze kinderen erop wijst dat ze vaak aan hun eigen behoeftes voorbijgaan, is dit een manier van functioneren die zich ook weerspiegelt in hun vriendschappen.

Deze gevoelens van faalangst of het gevoel er niet bij te horen in de klas kunnen het schools presteren van deze kinderen danig verstoren. 

Sommige ouders komen terecht in een voortdurend conflict 

Wanneer kinderen geconfronteerd worden met voortdurende ruzies en hun beide ouders slecht horen vertellen over elkaar, heeft dit een impact op kinderen.

Stel je de volgende situatie voor: een vader brengt zijn kinderen een kwartier te laat naar hun moeder. Wat zou er gebeurd kunnen zijn? Misschien stond hij in de file of had het kind plots nog een onverwachte vraag of behoefte. In een context van conflict wordt zo'n situatie vaak snel negatief geïnterpreteerd, zoals "de vader doet dit bewust om de moeder te pesten". Door kwaad te spreken over de andere ouder, zonder rekening te houden met de context, verplaatst de enen ouder zich niet meer in de andere ouder. Ouders hebben hierin echter net een voorbeeldfunctie. Zij kunnen laten zien hoe je rekening houdt met anderen en hoe je problemen oplost.

Kinderen in een complexe scheiding met veel conflicten komen soms ook terecht in een gespleten loyaliteit (meer uitleg over deze existentiële loyaliteit vind je in deze fiche). De ene blij maken, voelt als de ander tekort doen en omgekeerd. Elk kind gaat anders om met deze patstelling en bijhorende emoties: sommigen gaan de ouder naar de mond praten, anderen houden beide werelden strikt gescheiden, nog andere kiezen ervoor om een eerder onverschillige houding aan te nemen tegenover de ouders. Deze kinderen leren ongewenst ook vormen van conflicthantering zoals zwijgen bij een confrontatie, liegen om zich eruit te praten,toegeven en eigen verlangens verwaarlozen, zich uitsloven om conflicten te vermijden. Deze strategieën kunnen een stoorzender worden in het ontwikkelen van vriendschapsrelaties en dit kan tot uiting komen in conflicten tijdens vrije momenten op school.

Webtips 

• Gevolgen voor kinderen van een scheiding | Nederlands Jeugdinstituut (nji.nl) 
• De belangrijkste gevolgen van een ouderlijke scheiding voor jeugdigen - Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming​
  

Video 

In de serie 'Mijn ouders zijn gescheiden' vertellen kinderen over wat de scheiding van hun ouders met hen deed.

• ​Buysse, I., Mertens, N., & Matthys, K. (2018). Divers gezin(d): omgaan met het nieuwe gezin op school.Pelckmans Pro.
• Amato, P. R., & Keith, B. (1991). Parental Divorce and the Well-being of Children: A Meta-Analyses. Psychological Bulletin, 110, 26-46 
• Spruijt, E. (2009). Kinderen en echtscheiding. State-of-the-art. Geraadpleegd via https://www.nwo.nl. 
• Swartz-Den Hollander, E., Valk, I. E. van der, Dekoviċ, M., & Branje, S. J. T. (2019). Parental divorce and children's adjustment: An updated meta-analysis. Manuscript submitted for publication